[kikino]He iʻa lōʻihi me ke kino wīwī (Seriola dumerilii 🌐) e noho ana ma ke kai hohonu. He kahakaha melemele ko kona kualā a hiki i kona pewa. Kumu Kou
Laʻana palapala:
Aia ma Waialua, ma nā koʻa kāhala, ua hiki i ke kanaka hoʻokahi ke huki he 20 a he 30 a hiki aku i ke 40 kāhala, a komo ka waʻa, a pēlā nā iʻa ʻē aʻe. Ke Aupuni Moʻī, helu 83:5, ʻao.69
ʻO ka iʻa e loaʻa mai, he kāhala, he uku, he ʻōpakapaka, a he nui hou aku. Kumu Kou, ʻao.4
A hele hou aku nō māua a ka pahu kapu me ka lepa kapu. E waiho ʻiʻo ana nō nā iʻa a ke keiki, he kapuhili a he ʻōʻililepa. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana, ʻaoʻao 48
A laila, wehe hou aʻela ʻo ia i ka ipu āna, nānā ihola a ʻike ihola he wahi iʻa ʻuʻuku he kapuhili ka inoa. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana, ʻaoʻao 30
Eia nā iʻa kino pālahalaha aʻe… he humuhumu, kihikihi, kīkākapu, kapuhili, ʻōʻili lapa… Ka Moʻolelo Hawaiʻi, 15:11
I maila ke aliʻi: “E lawe ʻoe i kekahi waʻa iʻa nou.” Lālau ihola kēia ʻelua iʻa, he ʻōʻili lepa he kīkākapu, ʻalua iʻa. ʻŌlelo maila ke aliʻi: "ʻO kāu iʻa ihola nō ia?” “ʻAe, ʻo kaʻu mau iʻa ihola nō ia, he iʻa hikiwawe o ka moʻa.” Kaipalaoa, (For.IV) ʻao 577
Nānā ihola ʻo Nānā ma ka ʻaoʻao noa o ka pahu lāʻau a ʻike ihola i ka iʻa he kīkākapu e waiho ana i loko o ka lua. A laila, ʻī aʻela ʻo Nānā, "Eia ʻiʻo ka pahu kapu a ke keiki lā, he kīkākapu. Ola nō kēlā, no ka mea, he pahu kapu ʻiʻo nō kā ia ala." Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana, ʻaoʻao 47
A hiki mai ua kahuna lā me kekahi poʻi ua piha i loko i ke kai. He limu kala kekahi ma ua poʻi lā, he ʻōlena kekahi ma ua poʻi lā. Ka Moʻolelo Hawaiʻi, 27:12
A i loko o ia wā, hele mai nā kānaka, a laila, hopu ʻia lākou a pepehi ʻia a make, a laila, hoʻolou i ka makau, iā Manaiakalani; inā ʻaʻole ia, ʻo ka limu kala ka maunu e hoʻolou ai i ka makau, a lawe aku i ka heiau. Ka Moʻolelo no ʻUmi, 5:21
I komo aku auaneʻi kāua i loko o kahi hale lau kī o kākou, a i honi ʻoe i ke ʻala o ka limu kala, e manaʻo iho ʻoe, ua loaʻa kou ʻaʻahu lau limu kala mai ka malihini mai a kāua. Ka Moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, ʻaoʻao 238
[kikino]He iʻa liʻiliʻi a ʻeleʻele o nā kahawai a me nā loko paha nāna e omo i ke koko inā pili i ka ʻili. ʻAʻole loaʻa ma Hawaiʻi nei.
Laʻana palapala:
Hou loa akula wau i ko ia ala kino i ka pahi, a i ia manawa koke ihola nō aʻu i hana ai pēlā, paʻapū maila koʻu kino i nā pikapika, a me he mea lā he mau mākoko kai uhi mai ma luna oʻu me ke omo pū ʻana mai i koʻu ʻili. Ka ʻAilana o nā Naiʻa Polū, 19:147
E ʻaʻa ana nō anei ʻoe e ʻailolo ʻoe i ka iʻa maka weli o ka moana, a e ʻailolo hou i ka maka ʻā o ka manō niuhi?” He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo, 3:10
No ke ʻano kapu nō hoʻi, a no ka weliweli loa pū nō hoʻi o ka niuhi, ua hoʻokaʻawale ʻia ia iʻa i ʻailolo na nā aliʻi wale nō. Ka Moʻolelo Hiwahiwa o Kawelo, ʻaoʻao 16
Ua luʻu ʻo Hiʻiaka nei i loko o ka ʻōpū o ka manō, a loaʻa ka hoa paio, ʻo ia ka manō niuhi, a ua hakakā ihola lāua me ka weliweli loa. Ka Moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, ʻaoʻao 355
[kikino]He ʻano iʻa (Istiblennius zebra, Entomacrodus marmoratus) o nā pōhaku o kumu pali i ʻano like me ka ʻoʻopu ke nānā aku a i kaulana i ka noho ma loko o nā kāhekaheka a lēkei aku i loko o ke kai ke hoʻokokoke mai ke kanaka. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana
I ka moʻolelo no ke kino kupapaʻu o kekahi palaoa o ka pae ʻana mai i Oʻahu nei e laha aʻe ana, ua ʻike au i ka waiwai o kā Noʻeau wehewehe ʻana i ke kumu e ʻokoʻa ai kahi a ʻokoʻa ai kekahi. Kauakūkalahale, 2019-02-02
ʻO lākou nei ka poʻe i kuekaʻa iho nei i nā mokupuni o kākou, a ka lehulehu i pīkokoi nui aʻe ai e nīnau i kā lākou mau nīnau no ka loaʻa nui mai o nā pōmaikaʻi... Ke Alakai o Hawaii, 11 Iulai 1929