[hamani]He pili a kāne a wahine ʻana o ka wā kahiko i ʻano like me ka male ʻana o kēia wā. Puke Wehewehe Hou
Laʻana palapala:
ʻO nā kaikamāhine, ua kiʻi ʻia maila e nā kāne, a ua hoʻāo lāua i nā kāne lawaiʻa no kai o Kaʻelehuluhulu a me Mahaiʻula, no lāua nā inoa ʻo ʻŌhiki a me Hainoa. Huaʻōlelo Makalei
I nā lā mua o ko lāua noho hoʻāo ʻana aʻe he kāne a he wahine, ua hāpai ihola ʻo Mālaiakalani. Ka Moʻolelo Hiwahiwa o Kawelo, ʻaoʻao 44
[kikino]He kaikuaʻana a kaikaina paha o ke kanaka ma ka male ʻana i pili ʻohana ai.
Laʻana palapala:
Pēlā iho a hoʻi mai ou kaikoʻeke me ke aku, ʻaʻohe paha ia he mea nīnau ʻo ke aku, he mea pale wale nō ia i ou kaikoʻeke, ʻaʻohe lā make ʻole o ka piha i ka iʻa. Huaʻōlelo Makalei
I ia pau ʻana o ke kau hoʻālohaloha a Hiʻiaka no ke kaikoʻeke, a laila, hoʻi maila kona nānā ʻana i ka ʻehu kai o Kaʻena… Ka Moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, ʻao.282
Kēnā aʻela kēia i ua iʻa nei na nā kaikoʻeke a me nā mākuahūnōwai a me ka poʻe a pau i hele mai ma hope ona. He Moʻolelo no Kamapuaʻa, ʻao.77
Ma ʻaneʻi, e hoʻolohe kākou i nā ʻōlelo nīnau a nā kaikoʻeke o ʻAukelenuiaʻīkū ʻehā, a e nānā kākou i ko lākou aloha i ko lākou kaikoʻeke. He Moʻolelo Kaʻao no ʻAukelenuiaikū, 10:73
[kikino]He kanaka nāna e lawe a mālama i ke keiki, kohu mea lā ʻo ia kāna keiki ponoʻi iho nō. Puke Wehewehe Hou
Hoʻohana:
kino-ʻō
Laʻana palapala:
I koʻu wā liʻiliʻi, ua hōʻea mai ke alanui aupuni ma mua pono o ka hale o koʻu Kūkū Kahaʻikauila, koʻu kupuna wahine kahu hānai. He Moʻolelo no Kapaʻahu, ʻaoʻao 3
Noho nō ʻo Makaʻiole i ka hale i ke kula ʻilima me kona mau kahu hānai, a hōʻike akula ʻo ia i ka makuahine, “Eia aʻe, ke lawe ʻia mai nei ka iʻa e ke kūkini a ka makua kāne, he aku ka iʻa.” Ke Kaʻao no Kamiki, 4:5, ʻaoʻao 9
E hōʻiliʻili ana ʻo Hapakuʻe i mau ʻākala nui a me nā pokipoki i meaʻai na kāna kama aloha. E Ola Ka ʻAlalā, 5:17
I ka hiki ʻana aku i ka ilina e piha mai ana a e olowalu ana nā leo kūmākena o ka lehulehu me kahi mau ʻohana ponoʻī ona mai Puna mai e hea mai ana i kekahi mau mele inoa i haku ʻia nona i kona mau lā kama iki e hiʻialo ʻia ana e kona mau mākua. Ka Puke Moʻolelo o Hon. Iosepa K. Nāwahī, ʻao.188
Ua hānai ʻia ihola ua keiki nei me ke ʻano punahele loa. A ua kiaʻi ʻia hoʻi kāna mau mea e ʻai ai, ʻoiai, ua makeʻe nui loa ʻia ke ola o ke kama kahi punahele e kēia mau mākua makeʻe keiki. He Moʻolelo Kaʻao no Punia, 2:14 ʻaoʻao 6
[kikino]He kaikuaʻana o ko ke kanaka makuahine; he kaikuahine hānau mua o ko ke kanaka makua kāne.
Laʻana palapala:
“He pololei kaʻu, i hewa i ke kapa ʻia ʻana o kēlā ʻāina ʻo Kalaoa, pili ai me ka inoa o kuʻu makuahine makua.” Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana, ʻaoʻao 21
I ka ʻike ʻana o Halepākī ua pau kona ʻike hoʻopāpā i ka moni ʻia e ke keiki, a laila, ʻī akula ʻo ia i ke keiki, "E ke keiki, he nani ia ua pau loa aʻela kaʻu wahi ʻike iā ʻoe, no laila, e holo ʻoe i ko makuahine makua i Hilo, iā Kalaoa, no ka mea, ʻo ia a me nā kaikunāne o māua kai aʻo mua ʻia e nā mākua o mākou i ka hoʻopāpā a ua ʻoi aʻe kona ʻike i kēia hana ma mua oʻu. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana, ʻaoʻao 14
Iā Keahiʻāloa e noho ana ma Kauaʻi, ua hele maila kekahi kanaka i ka hale o nā mākua ponoʻī a haʻi nō hoʻi i ka hoʻomāinoino ʻia o ke kaikamahine e ka makuahine makua a i kahi lā ua ʻauana ua kaikamahine nei a nalowale. Kumu Kou, ʻaoʻao 18
[kikino]He ʻanakala maoli, ʻo ia hoʻi he kaikaina a kaikuaʻana paha o ko ke kanaka makua kāne ponoʻī, he kaikunāne no kona makuahine ponoʻī, a i ʻole ke kāne a ke kaikuahine o kona makua kāne ponoʻī, a kāne a ke kaikuaʻana a kaikaina paha o kona makuahine ponoʻī. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo
Laʻana palapala:
Ke hākilo ala nō kuʻu makua kāne hanauna i ke ʻano o ka haupa ʻana a kēlā iʻa maka weliweli o ka moana i ka hinu puaʻa hauna. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo, 5:19
He ʻehā ko lākou nui i hānau ʻia mai ai e ko lākou makuahine. ʻO Moholani ka hiapo, ʻo Wiliwiliʻoheʻohe mai, ʻo Wiliwilipeʻapeʻa, a ʻo Wiliwilikuapuʻu nō hoʻi ko lākou muli loa. He Mau Kaʻao Hawaiʻi, ʻao.107-08
ʻO ia ke keiki a Mālaiakalani, kaikuahine muli loa o Kawelomakualua, a me kekahi aliʻi koʻikoʻi o Hanamāʻulu, ʻo Maʻihuna ka inoa. Ka Moʻolelo Hiwahiwa o Kawelo, ʻaoʻao 44
[kikino]He ʻano kūlana aliʻi e loaʻa mai ana mai loko mai o ka moe pū ʻana o ke kaikuahine aliʻi kiʻekiʻe me ke kaikunāne aliʻi kiʻekiʻe. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo
Laʻana palapala:
Ua like pū ke kapu o nā mākua kāne a ʻelua, he mau nīʻaupiʻo lāua, a ʻo ka makuahine, he nīʻaupiʻo, a ua hānau mai nā keiki, a hui hou aʻe lāua e mālama i ke kapu. Ka Nupepa Kuokoa, 5 ʻAukake 1865