[kikino]He loina ʻo ka pahu ʻana i nā ihe he nui i ke aliʻi ma ka hoʻokipa ʻana iā ia i kekahi ʻāina. Na ia aliʻi a i ʻole na kekahi koa ona e pale aku i ia mau ihe. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo
Laʻana palapala:
ʻO kekahi mea i kaulana pū ai ʻo Kekūhaupiʻo, ʻo ia nō kona akamai ʻalo pū i nā maka ihe makawalu e hou ʻia mai ana iā ia, a ua loaʻa iā ia kēia ʻike mākaukau loa ma muli o ka maikaʻi loa o ka ʻike o kona maka, a me ka ʻeleu pū o kona kino i ka lele ʻana i ʻō i ʻō. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo, 2:7
Hoʻopalaleha wale ihola ʻo ia i ke aʻo ʻana i ka ʻoihana kaua ʻōʻō ihe, a i ka hoʻoniniu ihe mākini hoʻi a ua hiki ʻole iā Kaukoko ke ualo aku i ua Lani Aliʻi Kamehameha nei… He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo, 23:96
ʻO ia nō ka ihe mākini, ʻo ia hoʻi ka hoʻolei ʻia mai o kēlā ʻano ihe me he pua keʻa ala o nā kamaliʻi, a i hoʻopaʻa ʻia naʻe ʻo hope i ke kaula, a niniu aʻela me he huila makani ala, a ua hiki pono ʻole i ka poʻe Hawaiʻi ke hoʻokokoke aku i kahi o nā koa o Maui ma lalo o kēlā aliʻi inoa lōʻihi. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo, 61:268
ʻO ia nō kēlā mau ihe mākini ʻo ia hoʻi kēlā mau ihe lehulehu e hoʻoniniu ʻia ana me ka mākaukau loa, a e hiki ʻole ai i kekahi o ko Keōua mau kānaka koa ke kū mai i mua o kēlā niniu ʻana, a ua hiki ʻole ihola iā lākou ke kū mai me ka manaʻo hakakā i mua o ko Kamehameha mau koa hoʻoniniu ihe mākini. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo, 89:13
ʻAuhea lā ka ihe haʻi ʻole a Keawe,
I lele maʻopu i ka umauma o kona mau hoa paio,
Nā ihe mākolu i palepale ʻole ʻia,
Auē! He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo, 20:80
ihona
[kikino]Ma kahi e haʻahaʻa ai ke ala, he ihona ia. He ʻalu, he kaolo, he kālua, a he hoʻoihona kekahi mau inoa. Ka Moʻolelo Hawaiʻi
Laʻana palapala:
Aia i mua a ma ka ʻākau iki nō hoʻi, he ihona nō: he iho i lalo a kau liʻiliʻi nō hoʻi nā puʻu pōhaku ma kēlā me kēia ʻaoʻao. Ka Lio a kāna keiki, 9:105
He huakaʻi hikiwawe loa kēia a mākou e hele nei, no ka mea he ihona wale nō, a i lohi iki mākou i ka holo o ko māua noho i mua, a i kekahi manawa, ua kokoke e kau i luna o ka pepeiao o ka hoki, a loaʻa ihola ka hana e meli hou ai i ka noho. Huakaʻi Mākaʻikaʻi a Kaupō, Maui, ʻao.84
ihu
[kikino]ʻO mua o nā ʻano alakau like ʻole e like me ke kaʻa, moku lele, a waʻa paha. Puke Wehewehe Hou
Laʻana palapala:
Ma ka hoʻolaʻa ʻia ʻana o ka waʻa, ua hoʻokau ʻia nā lei ma luna o ka ihu. Moku ka Pawa
[kikino]He wahi ʻeleʻele o ka ʻili i loaʻa ma ka hānau ʻia ʻana o ke kanaka. I kekahi manawa e puʻu aku ana i luna, a e ʻulaʻula ana i kekahi manawa. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo
Laʻana palapala:
A laila, nānā iho ai ua wahi koa ʻuʻuku nei o ke kino i kona lima a kamaʻilio aʻe ai i kēlā ʻōlelo kaulana, “ʻAʻole e ola, ʻoiai, ua kūkaʻi ka ila i ka lima o Pūpūkea.” He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo, 45:194
He hōʻailona ka ila no kou kālena, ʻo ia hoʻi, inā paha ma ka lima, e mākaukau ana ka hana a kou lima, a inā paha ma ka wāwae, ma laila nō kou kālena. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo
Pēlā nō hoʻi ka ʻike pono ʻia o ka manomano aliʻi o ko ka makua kāne ʻaoʻao; a laila, kuhaulua ke aliʻi, ila ʻole ke aliʻi, hemolele ke aliʻi. Ka Moʻolelo Hawaiʻi, 18:16
[kikino]He keiki hānau a ka nalo, kohu koʻe keʻokeʻo ke nānā aku. Kumu ʻUlu
Laʻana palapala:
I ka iho ʻana aku o ka ilo no kahi o lalo loa o ke kahawai, ma ke ʻano wiliwili i iho ai a lewalewa mālie ana ma laila. Koʻu ʻAoʻao o ke Kuahiwi, ʻaoʻao 17
He inoa kapakapa wale nō ʻo Hapakuʻe. ʻO ʻAkaʻaka kona inoa maoli. 13 E Ola Ka ʻAlalā, 4:13
He mea nui iā Kawena ka hoʻomanaʻo ʻana i nā inoa Hawaiʻi o nā wahi ʻoiai ua hoʻomaka e laha nā inoa kapakapa no ia mau wahi a no ka hapa nui, he mau inoa kapakapa haole ia. No Mary Kawena Pukui, ʻao.33
ʻO Piko kona inoa kapakapa ma ke kula, akā ʻo Uilama kona inoa pololei.
ipu kuha
[kikino]He ipu, ʻumeke a pola paha, kahi e kuha ai. He mea maʻamau ka paʻa o ka ipu kuha i kahi e hele ai ke aliʻi.
Laʻana palapala:
He hana akamai ka poʻe kālai ʻumeke lāʻau, ipu kai lāʻau, nā pā lāʻau, nā pā lāʻau holoi a me ka ipu kuha. Ke Kumu Aupuni, Helu 52:5, ʻaoʻao 236
I ka pau ʻana o kēia mau hoʻoponopono ʻana a ua Aliʻi Keōua nei, a laila, hoʻokau pū maila ʻo ia i kona aliʻi paʻa kāhili kiʻekiʻe, ʻo ia hoʻi ke Aliʻi Uhai a me kona paʻa ipu kākele, ʻo ia hoʻi paʻa ipu kuha ma kona waʻa ponoʻī. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo, 2, 107:87
ʻO ke kanaka kūlana aliʻi ka mea noho konohiki no ke aliʻi nui, a i nā kahu mākua kāne o Kīwalaʻō, iā Kameʻeiamoku me Kamanawa, ka ipu kuha a me ke kāhili. Ka Moʻolelo Hiwahiwa o Kawelo, ʻaoʻao 144
Nānā akula i nā aliʻi wahine e nonoho ana i loko o ka hale kilu i ka ʻike ʻana mai i ka māloʻeloʻe o ka ʻōiwi o ke keiki o Kauaʻi, he mea lalawe hoʻi tau i nā iwi hilo o ua poʻe aliʻi wahine nei. Ka Moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, ʻao.305
Napoʻo pū akula i loko lilo o ko lāua mau puʻuwai pākahi, a kui ʻia aʻela he lei o ke aloha pili paʻa o ka iwi hilo ma waena o lāua. Ka Moʻolelo ʻOiaʻiʻo o Kaluaikoʻolau, ʻao.11
I ka loaʻa ʻana o kēlā mau iwikū o ka ʻūhā o ke kanaka, ua ʻike ʻia ʻo ka iwi mai ke kapuaʻi wāwae mai a hōʻea i ke kuli, ua kūkulu ʻia ma ka ʻaoʻao o ka wāwae o kekahi kanaka o Hōnaunau a ua ʻike ʻia ka lōʻihi maoli o kēia iwi, ua ʻaneʻane nō e hōʻea i ka hapalua o ka ʻūhā o ke kanaka ola… He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo, 48:209
A make akula ua manō nei, a ʻokiʻoki ʻia kona kino, ua loaʻa i loko ona ka lauoho kanaka a me ka iwi pūlima kanaka, a pupuhi ʻia kona kino i ke ahi a lilo i lehu. Kaʻehuikimanōopuʻuloa, 7:43
iʻaloa
[kikino]He wehe ʻana i nā loko mai loko mai o ke kino kupapaʻu ma ka hoʻomākaukau ʻana no ke kanu ʻana; he hana ʻana i ke kino kupapaʻu a paʻa kona maikaʻi e like me nā kupapaʻu o nā aliʻi ʻAikupita i ko lākou wā i make ai. Puke Wehewehe Hou
Laʻana palapala:
E kaha ʻia ua kupapaʻu lā, a e lawe ʻia ko loko a pau, a hahao ʻia ka paʻakai ma loko o ua kupapaʻu lā a piha. A laila, hiki nō ke waiho loa ʻia. Ua kapa ʻia kēlā kaha ʻana he iʻaloa. Ua nui nā kupapaʻu i hana ʻia pēlā. Ka Moʻolelo Hawaiʻi, 27:8
[kikino]He nei, halulu, a nāueue ʻana paha o ka honua, me ka hopena ʻino i kekahi manawa. Ma muli ia o ka neʻe ʻana o nā una honua a me ka hū ʻana paha o ka pele.
Laʻana palapala:
ʻAʻole nō hoʻi i liʻuliʻu iho kā lākou nei noho ʻana iho, nei ana nō ke ōlaʻi, a he naka haʻalulu hoʻi kau o ka hale. ʻOiai nō e nawe mālie ana ka naue o ke ōlaʻi, halulu ana ka pōhaku (hekili pāmalō) ʻakahi, ʻalua, ʻakolu ia mau pōhaku o ke kuʻi ʻana iho, a ʻōlelo aʻela ʻo Hiʻiaka, “Make aʻela nō kuʻu mau hoa paio.” Ka Moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, ʻao 106-107
I kekahi manawa, inā ōlaʻi lohe nō mākou i ka halulu a he hōʻailona kēlā e ōlaʻi ana. He Moʻolelo no Kapaʻahu, ʻao 61-62