Wehi ʻŌlelo (kāmua)

No «kikino»

ā

[kikino] Ka māhele o lalo o ka iwi poʻo e paʻa ai nā niho.

• Laʻana palapala:
  • Hāmama maila nā ā o ka manō a ʻike ʻia aʻela nā niho wakawaka ona. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo

aeae

[kikino] He leo oli e piʻi a iho i ka hoʻomaka a me ka pau ʻana o ka lālani mele no ka hōʻike ʻana i ka hoʻomaka me ka pau ʻana o ka manaʻo.

Lepe Kumuhana: mele/oli-KS

aikāne

[kikino] He hoa pili loa o ke keka like, ʻo ia hoʻi, he hoa pili kāne o ke kāne, a he hoa pili wahine o ka wahine. Puke Wehewehe Hou

• Laʻana palapala:
  • He aikāne, he pūnana na ke onaona. ʻŌlelo Noʻeau, 516
  • ʻO Ua ke aikāne pilialoha a Kāʻala. Lehua ʻĀhihi : Makakēhau…
  • ʻO Ua, ke aikāne a Kāʻala, he like nō ka uʻi me ka wainohia maʻemaʻe me Kāʻala. Lehua ʻĀhihi : Makakēhau…
  • Ua lawe aikāne wau iā ia no kona ʻoluʻolu iaʻu. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana
• Pilina:
  • Huaʻōlelo pili: lawe aikāne, hoʻāikāne.

ao

[kikino] Ka wā e kau ai ka lā; ka hoa ʻēkoʻa o ka pō. Puke Wehewehe Hou

• Laʻana palapala:
  • Kiaʻi ʻia ia hale e nā mākaʻi he ʻelima i ka pō me ke ao.
  • E ala mai kākou, ua ao. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo
  • I ke ao, ʻaʻole i ka pō.
  • Lele ka nui o nā manu i ke ao, koe ka pueo, he lele i ka pō. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo

[kikino] Ka honua me ona mau ʻāina, lāhui kānaka, a hiʻohiʻona kūlohelohe a pau.

• Laʻana palapala:
  • Hoʻokuʻu maila i kona hanu hope loa ma kēia ao māʻuleʻule. Ka Puke Moʻolelo o Hon. Iosepa K. Nāwahī
  • Maliʻa paha he mau ao ʻokoʻa aku e waiho ana ma ka lewalipo. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo
  • ʻO ia ka ikaika loa o nā kānaka a puni ke ao. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo
  • ʻO ko Hawaiʻi Pae ʻĀina kekahi o nā pae moku lōʻihi loa o ke ao ke ana ʻia a hiki i kona huelo ʻo Kure.

aouli

[kikino] Ka lani uliuli o luna loa. Moʻolelo Polenesia

• Laʻana palapala:
  • He nui nā kānaka mākaukau ʻole e hālāwai me ke Akua ma luna o ke aouli. Ke Kumu Hawaii, 20 Ianuali 1836
  • Niau kololani ka helena, hūnā nā maka i ke aouli. ʻŌlelo Noʻeau, 2310

[kikino] He hōʻailona i ʻike ʻia i waena o ke ao kūlohelohe e like me nā ao, ke ʻano o ke kai, ka hana a nā iʻa, a pēlā aku e wānana ʻia ai kekahi ʻano hopena e hiki mai ana. ʻO ʻōuli kekahi ʻōlelo ʻana.

• Pilina:
  • Like pū me: ʻōuli

au

[kikino] He wā lōʻihi i loko o ka mōʻaukala.

• Laʻana palapala:
  • He mau māmakakaua lāua i loko o nā kaua o ke au kahiko. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo
  • He moʻolelo kēia no ke au kahiko o nā kūpuna. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo
  • He puaʻa hiwa kekahi mea i lohe nui ʻia i waena o ka poʻe ʻike i nā loina o ke au kahiko. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo

[kikino] Ke kō ʻana o ke kai, he kohu ala i loko o ke kai ikaika o kona kahe ʻana.

• Nā memo:
  • E nānā i nā inoa kaulana ʻo Keaumiki lāua ʻo Keaukā.
• Laʻana palapala:
  • Kā ʻia akula lāua e ke au a pae i uka. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo
  • Ua pilikia kona ʻau hou ʻana mai i uka no ka miki ikaika o ke au iā ia i kai. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo

aho

[kikino] He maʻawe kaula lahilahi ikaika kūpono e hoʻohana ʻia ai no ka hana lawaiʻa.

• Laʻana palapala:
  • ʻO ke aho olonā kekahi aho kūpono no ke kā ʻupena lawaiʻa o ke au kahiko. LLK
  • Auē, hauhili aʻela nā aho lawaiʻa a lāua i ka ʻāhaʻi ikaika ʻana o ka iʻa i paʻa i ke aho a kekahi.
  • Kuʻu akula ʻo ia i kāna aho me ka makau i loko o ke kai.
  • Ua hihia ke aho lawaiʻa a ke keiki a ʻaʻole i hiki ke māwehe hou aku.
• Kūmole:
  • Moʻokalaleo kuʻuna.
• Pilina:
  • E nānā pū iā aho loa, aho poko.

Lepe Kumuhana: lawaiʻa

aho loa

[kikino] He aho lawaiʻa kai hohonu nona nā makau he nui i hoʻopaʻa ʻia.

• Laʻana palapala:
  • ...ke aho loa, aho poko a me nā ʻano aho lawaiʻa nō a pau Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana, ʻaoʻao 13
• Kūmole:
  • Moʻokalaleo kuʻuna.
• Pilina:
  • Huaʻōlelo pili: aho #1. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana

Lepe Kumuhana: lawaiʻa

ahu

[kikino] He paila a i ʻole he puʻu o kekahi ʻano mea.

• Laʻana palapala:
  • E kū mai ana kekahi ahu pōhaku ma laila. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo
  • ʻO ka inoa mau ia o ia wahi a hiki mai i kēia manawa, ʻo ia hoʻi ke kūkulu ʻana o Lonoikamakahiki i ahu pōhaku. Ka Moʻolelo o Lonoikamakahiki, ʻaoʻao 81
  • Ua ʻōlelo ʻia ma ka moʻolelo o ko lāua hana ʻana i ʻōlelo hoʻohiki no ke kūkulu ʻana i ke ahu pōhaku ma ʻAnaehoʻomalu, ua kapa ʻia ka inoa o ia palena ma waena o Kohala a me Kona ʻo “Keahualono.”
  • Ua kū ke ahu o nā iʻa. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana

alaloa

[kikino] He ala lōʻihi nona kekahi mau mile he nui me ka hoʻokū ʻole i ke kaheaholo kaʻa i nā kukui ʻulaʻula i hikiwawe aku ka poʻe holo kaʻa i kekahi kūlana kauhale a hoʻomau paha no kekahi kūlana kauhale hou aku. Puke Wehewehe Hou

• Laʻana palapala:
  • He alaloa ʻo Māmalahoa ma ka mokupuni ʻo Hawaiʻi e holo ana mai nā Kona a i Waimea. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo

Lepe Kumuhana: alakau

aliʻi

[kikino] He mele hoʻohanohano i ke aliʻi.

Lepe Kumuhana: mele/oli-KS

anana

[kikino] He anakahi mai ka welelau o kekahi lima a i ka welelau o kekahi lima aku ke hoʻomōhala pono ʻia nā lima ma nā ʻaoʻao aku o ke kino. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo

• Laʻana palapala:
  • He ʻeono kapuaʻi ke ana maʻamau o ke anana.

Lepe Kumuhana: anakahi

apo

[kikino] He mau māhele lāʻau ʻelua e kino ai ka waha a poʻo paha o ka ʻupena a poepoe. He ʻau kuku kekahi kapa ʻana.

• Pilina:
  • Like pū me: ʻau kuku.

awa

[kikino] He wahi lulu e hoʻokomo ai ka waʻa a moku paha i ka ʻāina; he kai kūʻono. Puke Wehewehe Hou

• Laʻana palapala:
  • He makani ʻino o Hilo i hiki ʻole ai i nā moku ke komo i ke awa o Hilo ma muli o kona hao ikaika ʻana mai.
  • He wahi kauhale liʻiliʻi ʻo Honolulu i ka wā kahiko a lilo aʻela i kūlanakauhale nui ma muli o kona awa kū moku i ka hiki ʻana mai o nā moku haole.
  • Mai koʻu hale aku, ahuwale ke awa kū moku o Hilo.
  • No ka weluwelu o ko mākou mau kia a me nā peʻa i ka ʻino, ua pono e kū i ke awa no ka hoʻoponopono ʻia o ia mau mea.
  • Nui nā awa liʻiliʻi o nā kapa kai o kēia mau mokupuni. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana
• Pilina:
  • E nānā pū iā awa kū moku, awa pae.

Lepe Kumuhana: hōʻike honua

awa kū moku

[kikino] He wahi lulu e kū ai ka moku holo moana no ka hoʻolele ʻana i nā ʻōhua a me ka ukana i ka ʻāina. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo

• Laʻana palapala:
  • Ua lilo maoli kēia mau pahu hae e kū ana i loko o ke kai, a ma kekahi mau wahi lihi ʻāina nō hoʻi e pili ana i ke awa kū moku o Honolulu, i mea kohokoho wale no nā kānaka lehulehu… He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo, 2, 163:290
• Pilina:
  • Huaʻōlelo pili: awa, awa pae. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo

awa pae

[kikino] He wahi lulu e pae ai ka waʻa i ka ʻāina. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo

• Laʻana palapala:
  • Iā lākou i hiki aku ai ma ke awa pae waʻa o Haneoʻo i Hāna, he nui ka poʻe i lulumi mai e mākaʻikaʻi i ke aliʻi no ka pākela o ka maikaʻi. Ke Kaʻao o Lāʻieikawai, 04:24
  • ʻO kēia heiau nō, ʻo ke kai aku nō ia i ke awa pae ʻo Mokulau. Huakaʻi Mākaʻikaʻi a Kaupō, Maui, ʻaoʻao 19
• Pilina:
  • Huaʻōlelo pili: awa, awa kū moku.

ihe laumeki

[kikino] He mea kaua wīwī a lōʻihi nona nā kohe ma kona maka.

• Laʻana palapala:
  • Aia ma ka lima o ka ʻōpio wīwī he leiomano me nā niho manō niuhi i hoa ʻia a paʻa i ka lāʻau kauila hinuhinu a aia ma ko ka mea puʻipuʻi lima he newa nui a he ihe laumeki nō hoʻi. Ke Ana Kamahaʻo o Alāla, ʻaoʻao 38
  • ʻO ka manawa ihola nō ia i lele makawalu mai ai nā ihe laumeki mai ka poʻe mai o ka ʻāina, a ʻaʻole wale hoʻi ʻo kēlā mau ihe liʻiliʻi laumeki, akā, ua hou pū ʻia maila nā pololū nunui… He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo, 2, 110:98