[kikino]ʻEhā ʻano leo oli e komo ai ka pana o ke kuapokuapo ʻana i ka haʻalulu me ka pālahalaha (haʻalulu ʻole) he mau manawa ma hoʻokahi huaʻōlelo. Aia kekahi ʻano ʻiʻi hoʻānuʻunuʻu ma ka lālani mua o ke mele. Aia nā mea ʻekolu koe ma ka huaʻōlelo hope o ka lālani mele kahi e haʻi ai, e aeae ai, a i ʻole e hoʻōki wale ʻia ai ka leo ma ka pau ʻana.
He ʻiʻi hoʻānuʻunuʻu me ka haʻi i luna ma ka pau ʻana.
He ʻiʻi hoʻānuʻunuʻu me ke aeae i lalo ma ka pau ʻana.
He ʻiʻi hoʻānuʻunuʻu i hoʻōki wale ʻia ma ka pau ʻana.
ʻiʻiʻi
[kikino]He ʻano hāpuʻu i ʻeleʻele a kukū ke ʻano o ka huluhulu o ka hā o kona mau lau; kapa pū ʻia he hāpuʻu ʻiʻi. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana
Laʻana palapala:
A laila, nanao hou akula ʻo ia i loko o ka ipu a unuhi maila i ka paukū ʻiʻiʻi a me ka laulau ʻīlio i moʻa mua. Hōʻuʻumi ihola ʻo ia i ka paukū ʻiʻiʻi a puana aʻela i kēia mau huaʻōlelo, "A pau ʻoe iaʻu i kālua ʻia e kēnā ʻiʻiʻi." Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana, ʻaoʻao 52
O ka hāpuʻu, ʻo ke maʻu, ʻo ka ʻiʻiʻi, he mau lāʻau ʻai ʻia kēia i ka wā wī. Ka Moʻolelo Hawaiʻi, 9:14
Ua hoʻomaopopo wau i ka ʻoni ʻana o nā ʻiʻo ʻuala o kou mau lima, ua piha pono i ka ikaika, a ʻo kekahi nō hoʻi aʻu e hoʻomaopopo loa nei, ʻo ia nō ke kūlana mōhala o kou umauma… He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo, 7:29
ʻO ka moe wale iho nō kā ka puhi ʻōilo i loko o ka ʻalā, lā—ē,
ʻAʻohe ona kapa, Hoʻokahi no kapa, ʻo kapa kahakai,
Kuʻu iʻa kapa ʻole hoʻi—ē, He puhi ʻōilo. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana, ʻaoʻao 77
ʻōuli
[kikino]He hōʻailona i ʻike ʻia i waena o ke ao kūlohelohe e like me nā ao, ke ʻano o ke kai, ka hana a nā iʻa, a pēlā aku e wānana ʻia ai kekahi ʻano hopena e hiki mai ana.
Laʻana palapala:
He mau ʻōuli pōmaikaʻi wale nō kai ʻike ʻia e mākou e wānana ana hoʻi he huakaʻi maikaʻi ana kā ʻolua. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo
I ia wā i ʻike ʻia aʻe ai nā ʻōuli a pau a Hiʻiaka i hōʻike mua aku ai i ke aikāne, iā Wahineʻōmaʻo, e kau ana i ka lewa. Ka Moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, ʻaoʻao 234
ʻO kekahi kuleana o nā kilo, ʻo ia ka nānā ʻana i nā ʻōuli. Moku ka Pawa
[kikino]Ke kawowo e ulu mai ana mai ka ʻiʻo mai o ke kalo makua.
Laʻana palapala:
E Kūkeolowalu, lawe au i ke kalo me nā ʻohā, me nā kāmau; koe aku ka puʻu i ola, i huli no ae ʻamaʻu a kāua lā. Ka Hae Hawaii, 5 Mei 1858
He mau ʻohā.
ʻoki
[kikino]He māhele ʻōlelo o ke mele i haku ʻia ma ke ʻano kahiko, ma mua o ka hiki ʻana mai o ka hoʻomana Kalikiano, me ke kālele ma luna o kekahi manaʻo nui e kaupalena ʻole ʻia ka nui o kona mau lālani.
[kikino]He mea kanu (Curcuma domestica 🌐) i ʻano like me ka ʻawapuhi ke nānā aku a i hoʻohana ʻia ma ke ʻano he lāʻau, he mea hoʻolaʻa hale, a no ka hana waihoʻoluʻu. He lenalena ka nānā ʻana o kona aʻa.
[kikino]Ka māhele o ka wāwae ma hope a ma lalo iki hoʻi o ke kuli a ma luna hoʻi o ke kuʻekuʻe wāwae.
Laʻana palapala:
I ka hele ʻana nō o nā moʻopuna, me ka hāloʻiloʻi o ka waimaka, i mua o ko lāua kupunawahine, ʻo ka hili ʻia aʻela nō ia o nā ʻoloʻolo wāwae o ua mau keiki kolohe lā e ke kupunawahine. No Pononānā me Hahai, ʻaoʻao 21
I ka wā a ka mōʻī i kī pū aku ai i kāna pū, ua kī aʻela ka mea a Neilson e hoʻopaʻa ana ma kona ʻaoʻao. Ua pōkā ʻia ka ʻoloʻolo wāwae o Neilson a holo loa ihola i kona kuʻekuʻe wāwae. ʻO Kamehameha IV: Alexander Liholiho, ʻao 91
Nānā akula ʻo Lohiʻauipo a ʻike akula i ka nepunepu maikaʻi o nā ʻoloʻolo wāwae o Hiʻiaka a me ka hekeheke maikaʻi nō hoʻi o ke kīkala ʻūpehupehu o ua Wahinepōʻaimoku nei, momoni wale ihola nō kona hāʻae i ka ʻono. Ka Moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, ʻao 355-56
I ka pau ʻana o ka pāʻina ʻana, piʻi hou aʻela ʻo ia i luna o ka papahele o ka ʻoneki o ka mokuahi, aia hoʻi ʻike akula ʻo ia i ka waiho hāmama mai o Waimānalo… Ka Buke Moʻolelo o Hon. Robert William Wilikoki, 2:13
Pau ka ʻai ʻana, ua piʻi aku mākou no ka ʻoneki ʻo luna, a nānā akula i uka o ka ʻāina, i nā wahi a mākou i hele like ai me Joseph Marciel. Huakaʻi Mākaʻikaʻi a Kaupō, Maui, ʻao 89
Ua ʻano pau ke poluea o kekahi poʻe, a ua nui nā ʻōhua holoholo ma ka ʻoneki i kēia kakahiaka. He Moʻolelo Pōkole, 7/5/1887:123
Akā, na kekahi poʻe ho’i o mākou i hoʻōho aʻe nei i ke kū a ka ʻōnohi ʻula ma luna pono o ua wahi waʻa nei, a i ko mākou nānā aku nei, ʻike ʻiʻo akula mākou i ka mea hou. Ka Moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, ʻao 258
Eia kekahi o nā iʻa i hoʻomalu ʻia, ʻo ka ʻōpakapaka, ke kalekale, ka lehi, ka ehu, ka hāpuʻupuʻu, ka uku, ke aku, ke ono, a me ka mahimahi. Kauakūkalahale, 2016-11-12
I kekahi lā, kau akula lāua ma luna o ke kaʻa a holo akula nō hoʻi no Kona, kahi e kiʻi ai i ka ʻōpelu maloʻo. Kauakūkalahale, 2003-03-30
ʻO ka hana lawaiʻa ʻo ka hana holo ʻōpelu. … A ʻo ka maunu o ka holo ʻōpelu, he ʻōpaeʻula. He Moʻolelo no Kapaʻahu, ʻao 42
ʻO ka ʻōpelu a me ke aku nā iʻa hoʻomana mau ʻia. He hoʻomana nō ma kēlā kau lawaiʻa kēia kau lawaiʻa. Ka Moʻolelo Hawaiʻi, 40:7
ʻōpua
[kikino]He ao nui a pūhaʻuhaʻu e like me ke ʻano e ʻike ʻia ana ma ka lā mālie. Puke Wehewehe Hou
Laʻana palapala:
E like me ke aka i māʻalo aʻe a nalowale aku, pēlā nō i nalohia aku ai ka hiʻohiʻona pālahalaha, mōhāhā, o Kaupō, a i ko mākou nānā hou ʻana aku, hoʻokahi wale nō mea ʻike ʻia aku, ʻo ke kuahiwi Haleakalā i ke kū kilakila mai i loko o ke ao ʻōpua… Huakaʻi Mākaʻikaʻi a Kaupō, Maui, ʻaoʻao 89
Nānā akula ʻo ia i ke kukū o nā ʻōpua ma ka nānā ʻana i nā ʻōuli o ke ao a like me ka mea mau i ka poʻe kilokilo mai ka wā kahiko mai a hiki i kēia manawa. Ke Kaʻao o Lāʻieikawai, 6:33
[kikino]He ʻano iʻa kino pālahalaha (Cantherines sandwichiensis) me kekahi lepa e ʻoiʻoi ana ma kona lae i ʻohana no ka humuhumu. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana
Laʻana palapala:
A laila, ʻī ihola ʻo ia, "ʻAe, i kapa wauke hoʻi kā ʻoukou lepa, a i iʻa hoʻi kaʻu lepa, i ʻōʻililepa. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana, ʻaoʻao 30
Eia kekahi o nā lako hoʻopāpā a ke keiki: … he kapuhili, he ʻōʻililepa a me ke kala; he pūʻā paukū kī o kuahiwi; ,,, Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana, ʻaoʻao 13
Mālia nō hoʻi o loaʻa kaʻu lepa." A laila, wehe hou aʻela ʻo ia i kāna ipu a nānā ihola a loaʻa he wahi iʻa ʻuʻuku he ʻōʻililepa ka inoa. Lālau ihola ʻo ia a waiho aʻela i waho. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana, ʻaoʻao 30
[kikino]He ʻano ʻelala e noho ana i loko o ka mauʻu. Lōʻihi ka wāwae o hope a ʻeleu loa ʻo ia i ka lēkei mai kekahi lau mauʻu a hiki i kekahi. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana