"He ʻala, he ʻāina ʻala ʻo Puna
Kainō hoʻi no ke ʻala o Puna
I kapa ʻia ai ko laila makani he Moaniʻala
He makani nō ko kekahi wahi ʻaʻohe ʻala
Iā Puna wale nō ka makani ʻala
ʻAʻala ai ʻo Puna lā." Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana, ʻaoʻao 19
Hele a ao, moe ihola ke Kēhau, a i ka puka ʻana aʻe o ka lā ma Kumukahi, pā maila ka Moaniʻala, ka makani kamaʻāina o Puna. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana, ʻaoʻao 14
[kikino]He moena papa hele o kēia au. He ʻano lole i ulana ʻia e kekahi mīkini, ʻano mānoanoa a palupalu e hāliʻi ʻia ma ka papahele.
Nā memo:
1141
Laʻana palapala:
Aia nō hoʻi nā moena weleweka nani loa, nā kiʻi pōhaku i kālai ʻia me ka noʻeau, nā pākū kilika i ʻōmilo ʻia me nā lopi kālā a kula nō hoʻi, a ua hāʻawi makana ʻia mai i ka Mōʻī Wahine he ʻāpana o ia ʻano pākū. He Moʻolelo Pōkole, 5/20/1887:65
I loko o kēia hale i ʻike ʻia ai nā mea like ʻole i hana ʻia e ka lima o nā kānaka me nā mīkini like ʻole, ʻo ia hoʻi ka hana ʻia ʻana o nā moena weleweka, nā lole kūkaʻa; ka hana ʻana o nā waiʻala, nā uaki, nā mea gula like ʻole. He Moʻolelo Pōkole, 6/26/1887:117
I ka hōʻea ʻana i ka hola 4 o ka ʻauinalā, Poʻakolu, ua hoʻomaopopo ihola ua hoʻokele ʻauʻau kai nei, aia ke kūlana o kona mau waʻapā ma waenakonu o ka Moku o Keawe a me ka Moku o Kama. Ka Puke Moʻolelo o Hon. Iosepa K. Nāwahī, ʻao.119
[kikino]Nā ʻāina ʻo Lehua Mokupuni, Niʻihau a me Kauaʻi, nā ʻāina hoʻi kahi e nāpoʻo ai ka lā o ko Hawaiʻi nei pae ʻāina. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana
Laʻana palapala:
ʻĒ, ʻauhea ʻoukou, e oʻu mau pōkiʻi? He wahi manaʻo koʻu i mua o ʻoukou. He kāne kā kākou, aia lā i ka moku kāʻili lā ʻo Kamāwaelualani, i Kauaʻi Nui Moku Lehua. Ka Moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, ʻao.29
ʻO ka hōʻoi ʻia ʻana aku ia o ke aloha ʻāina i loko o nā puʻuwai o ka lāhui Hawaiʻi Ponoʻī mai ka Mokupuni ʻŌʻili Lā o Keawe a hōʻea loa aku i ka Moku Kāʻili Lā ʻo Lehua ʻAuʻau Kai, a apo like ʻia aʻela e ke apo hoʻokahi o Ke Aloha ʻĀina. Ka Puke Moʻolelo o Hon. Iosepa K. Nāwahī, ʻao.142
A i ka holo ʻana a ke kanaka ma ka waʻa mai kekahi moku aku a i kekahi moku, ua kapa ʻia he moku kele i ka waʻa kekahi ke holo aku, a moku kele i ka waʻa ke holo mai, no ka mea, ma ka waʻa e holo aku ai. A hiki ma kekahi moku, pēlā nō ma kekahi moku. Ka Moʻolelo Hawaiʻi, 7:3
Iā Kalapana e noʻonoʻo ana i kēia mau mea, kuhihewa ʻo Kalanialiʻiloa mā ʻaʻohe āna moku kele i ke kai. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana, ʻaoʻao 98
Kuʻu moku lā e kuʻu moku. Moku kele i ka waʻa ʻo Kaʻula, Moku kele i ka waʻa Nihoa, Moku kele i ka waʻa Niʻihau, Lehua, Kauaʻi, Molokaʻi, Oʻahu, Maui, Lānaʻi, Kahoʻolawe, Molokini, Kaʻuiki, Mokuhano, Makaʻukiu, Mōkapu, Mokoliʻi. “Make e ke keiki, ʻaʻohe moku i koe, lawe aʻe nei mākou i nā moku a pau loa, ʻaʻohe moku i koe.” Kaipalaoa, ʻaoʻao 595
I ka wanaʻao ʻana aʻe, nānā akula wau i ke kanaka. E hiamoe ana kēlā ma kaʻe o nā lehu momoku ahi. Koʻu ʻAoʻao o ke Kuahiwi, ʻaoʻao 66
Ma hope o ka ʻōlelo a ke akua iā ʻAukelenuiaʻīkū, ʻōʻili maila ka momoku ahi mai loko mai o ka lima o Kūwahailo a ʻā ana i ka honua. He Moʻolelo Kaʻao no ʻAukelenuiaikū, 11:77
ʻO kona lele maila nō naʻe ia ma luna o nā momoku ahi a kū ana ma ʻaneʻi mai o ka waha o ke ana me ka hanu pū aʻe i ke ea. Ka ʻAilana o nā Naiʻa Polū, 15:109
Ua hoʻohana koke ihola ka ikaika ʻume o ke aloha i loko o lāua pākahi me he momoku ahi lā. Lehua ʻĀhihi : Makakēhau…
E manaʻo ʻia mai ana nō paha e nā haole he moʻolelo keaka wale kēia a ʻaʻole hoʻi he moʻolelo ʻoiaʻiʻo no kekahi aliʻi koa poʻokela loa o Hawaiʻi nei… He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo, 9:34
Ua ʻōlelo ʻia mai ma kekahi moʻoʻōlelo o nā akua kiʻi, ʻo ka makemake o Wākea e moe malū me Hoʻohokukalani, ʻo ia nō ke kumu o ka ʻai kapu ʻana. Ka Moʻolelo Hawaiʻi, 11:9
Ua paʻewa loa mai ka ʻoiaʻiʻo aku ke kuamoʻo o ka moʻoʻōlelo i hōʻike ʻia ma nā helu i kaʻa hope aku nei no ko Hiʻiaka hele ʻana ma ka huli Koʻolaupoko me Koʻolauloa a hiki i ka lae ʻo Kaʻena. Ka Moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, ʻao.316
Heʻe lākou ma ka lala, hoʻi aku i ka muku, a he komo nō i ke ana nalu aʻiaʻi me he wailele uʻi lā e kahe ana a puni ko lākou mau kino. Ke Ana Kamahaʻo o Alāla, ʻaoʻao 12
Ma laila ʻo ia i hōʻike ai i ka ʻike heʻenalu o ke keiki o Hawaiʻi, a ua ʻike ʻiʻo nā aliʻi o Maui i kona ʻike heʻenalu, no ka mea, he mio ka holo ʻana a ke kanaka a he maloʻo hoʻi ke kino ʻaʻohe uhi pū ʻia e ka nalu, ʻoiai ʻo ia e holo ana i ka lala a hoʻi i ka muku. Moʻolelo Hawaiʻi o Pakaʻa a me Ku-a-Pakaʻa, ʻao.2
Ua ʻōlelo ʻia, ʻo ke kaha ʻana a ka manu ʻiwa i ka ʻehu o ka makani, he hapa iho kona uʻi i ka ulumāhiehie o ke kaha ʻana a nei aliʻi wahine i ka huʻa o ka nalu. E hele ana kona papa mai ka muku a hoʻi i ka lala, a ke kau mai hoʻi i ka hokua o ka nalu, pipiʻo ke ānuenue ma kona mau ʻaoʻao. Ka Moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, ʻao.81
He ʻehā ko lākou nui i hānau ʻia mai ai e ko lākou makuahine. ʻO Moholani ka hiapo, ʻo Wiliwiliʻoheʻohe mai, ʻo Wiliwilipeʻapeʻa, a ʻo Wiliwilikuapuʻu nō hoʻi ko lākou muli loa. He Mau Kaʻao Hawaiʻi, ʻao.107-08
ʻO ia ke keiki a Mālaiakalani, kaikuahine muli loa o Kawelomakualua, a me kekahi aliʻi koʻikoʻi o Hanamāʻulu, ʻo Maʻihuna ka inoa. Ka Moʻolelo Hiwahiwa o Kawelo, ʻaoʻao 44
Ma laila mākou e hele ai e holoi i ko mākou lole, a kaulaʻi nō ma luna o ka ulu kūawa pokopoko. Ma laila mākou e ʻauʻau ai. Hana mākou i mea hoʻolana me ka nānaku. He Moʻolelo no Kapaʻahu, ʻaoʻao 21
Ua peʻe ʻo Māui A Akalana i loko o nā nānaku kahi e ʻike mau ʻia ana nā lehu me ka mōkākī pū mai o nā ʻili maiʻa. Kumu Kou, ʻao.31
Akā, i noʻonoʻo kākou, ua maopopo, ʻo ia ka mea e pōmaikaʻi ai nā Nekelo, ma kahi āna i hele ai. No ka mea, e make loa paha nā Nekelo ma ia ʻāina, inā ʻaʻole loaʻa iā lākou ka ʻiʻo o ka laehaokela. O Nā Holoholona Wāwae ʻEhā o Ka Lama Hawaiʻi, 2:13
E ʻaʻa ana nō anei ʻoe e ʻailolo ʻoe i ka iʻa maka weli o ka moana, a e ʻailolo hou i ka maka ʻā o ka manō niuhi?” He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo, 3:10
No ke ʻano kapu nō hoʻi, a no ka weliweli loa pū nō hoʻi o ka niuhi, ua hoʻokaʻawale ʻia ia iʻa i ʻailolo na nā aliʻi wale nō. Ka Moʻolelo Hiwahiwa o Kawelo, ʻaoʻao 16
Ua luʻu ʻo Hiʻiaka nei i loko o ka ʻōpū o ka manō, a loaʻa ka hoa paio, ʻo ia ka manō niuhi, a ua hakakā ihola lāua me ka weliweli loa. Ka Moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, ʻaoʻao 355
[kikino]He ʻano kūlana aliʻi e loaʻa mai ana mai loko mai o ka moe pū ʻana o ke kaikuahine aliʻi kiʻekiʻe me ke kaikunāne aliʻi kiʻekiʻe. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo
Laʻana palapala:
Ua like pū ke kapu o nā mākua kāne a ʻelua, he mau nīʻaupiʻo lāua, a ʻo ka makuahine, he nīʻaupiʻo, a ua hānau mai nā keiki, a hui hou aʻe lāua e mālama i ke kapu. Ka Nupepa Kuokoa, 5 ʻAukake 1865
I ua makāula nei naʻe i hiki ai ma laila, ʻike akula ʻo ia iā Hawaiʻi, ua uhi paʻapū ʻia ka ʻāina e ka ʻohu a me ka noe. Ke Kaʻao o Lāʻieikawai, 3:15
Ke mau nei nō ka uhi ʻana a ka noe i kēia kakahiaka, mālie nō naʻe ka moana. He Moʻolelo Pōkole, 5/25/1887:74
ʻO kēia wahi ʻo Waikeʻekeʻehia he kūʻono kēia i ke kumu pali. No ka pohu a lulu o kēia wahi, no laila, ua noho mau ka noe a me ka uhiwai. Mai luna mai o ka pali ka paʻa i ka noe a hiki i lalo o ka honua paʻa. Huakaʻi Mākaʻikaʻi a Kaupō, Maui, ʻao.57