[kikino]He mele no Pele i hoʻomaka ka lālani mua o nā ʻoki me “Hulihia” a e hōʻike ana i ka hui ʻana o ka ikaika o nā mea kino wai me ke ahi ma ka nāueue ʻana o ka honua a me ka piʻi ʻana o ke kai.
[kikino]He leo oli e komo ai ka ʻokina ma kahi maʻamau ʻole i ke kamaʻilio ʻana—ʻoi loa ma mua o ka ʻami lauka, ʻami kuhi, ʻami hea, ʻami nonoʻa, a me kekahi mau koneka.
[hamani]He hoʻokomo ʻana i ka ʻokina ma ke oli ʻana ma kahi maʻamau ʻole i ke kamaʻilio ʻana—ʻoi loa ma mua o ka ʻami lauka, ʻami kuhi, ʻami hea, ʻami nonoʻa, a me kekahi mau koneka.
[kikino]He mele no a na nā aliʻi me nā kāpana a ʻōlelo komo wale; he mele me nā kāpana a ʻōlelo komo wale e hoʻonanea a hoʻohauʻoli ai. He hula ʻia ke mele kake.
Laʻana palapala:
Hoʻomaka maila kekahi wahi kanaka i ka hana ʻana i kekahi mele kake a ua paʻanaʻau nō naʻe ua mele ala iā mākou a hana like aʻela mākou me ka leʻaleʻa nui loa. Ka Nu Hou Hawaii, 2 Dekemapa 1873
He mele kake ʻo “Puakaʻilima” (oli ʻia e Nāmakahelu Makaʻena).
kānaenae
[kikino]He mele hoʻomaikaʻi i ke akua, ke kanaka, a me nā wahi pana; he mele pule hoʻomaikaʻi a noi i ke akua; he mele a ʻōlelo paha e hoʻomaikaʻi i ka mea make; he oli ʻana. Ua nui nā kānaenae i paʻi ʻia ma nā nūpepa ʻōlelo Hawaiʻi o nā kenekulia 19 me ka 20.
Laʻana palapala:
E nā akua o kuʻu aliʻi, kuʻu milimili, kuʻu ʻihi kapu, ka mea nāna e kālua kēia mau iwi. Eia ka puaʻa, ka moa lawa, ka ʻawa, he makana, he mōhai, he kānaenae i ke aliʻi na kā ʻoukou kauā nei. Ka Nupepa Kuokoa, 20 Dekemapa 1862
Iā lākou nei i hiki ai i laila, hāʻule nā hāʻawe, hoʻomaha, ma lalo o ka lāʻau, a i kumu e lōʻihi ai ia hoʻomaha ʻana, a e kō ai hoʻi ʻo kēia manaʻo o kēia kanaka, o ke kokoʻolua o kahi Nīheu kalohe, hilinaʻi aku nei ʻo ia i ke kumulāʻau, kani ke oli. Ka Nupepa Kuokoa, 28 ʻOkakopa 1921
[kikino]He mele kūmākena no ka mea make i haku ʻia e ka ʻohana a hoa paha. Ua nui nā kanikau i paʻi ʻia ma nā nūpepa ʻōlelo Hawaiʻi o nā kenekulia 19 me ka 20 e hōʻike ākea aku ai ka haku mele i ke aloha no ka mea i make.