E kōkua pū mai ʻoukou me aʻu ma ka wāwahi ʻana i nā kaola o kēlā puka pā. He Moʻolelo no ʻIvanahō, ʻao.323
Iā lākou nei i hele aku ai a kokoke e hoʻopiʻi aku i kahi kaola e piʻi aku ai a loaʻa aku kahi e kū nei ka luakini o Kamōʻiliʻili, he hū ʻana o ka makani kā Lohiʻau a me Wahineʻōmaʻo o ka lohe ʻana… Ka Moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, ʻao.313
[kikino]He kanaka o ke kūlana haʻahaʻa loa o ke au kahiko i hoʻokaʻawale ʻia ka noho ʻana mai kahi aku o nā kānaka ʻē aʻe a i hoʻohana ʻia no ka mōhai kanaka; he kanaka lawelawe kūlana haʻahaʻa loa. Puke Wehewehe Hou
ʻAʻole i lohe ʻia i ka wā kaua, a ua pio kekahi aliʻi, a ua uku ʻia aku kekahi poʻe kauā a ia aliʻi i uku pio no kekahi aliʻi… Ke Aupuni Moʻī, Helu 132:15, ʻao.328
I ka ʻike ʻana mai o ke aliʻi, ua lele maila ʻo ia a pūʻili maila iā Pākaʻa, me ka uē kaukau ʻana no kāna mau hana ʻino i kāna kauā maikaʻi. Moʻolelo Hawaiʻi o Pakaʻa a me Ku-a-Pakaʻa, ʻao.128
Mai kona manawa i ʻike ʻia ai e ka lehulehu ma kona ʻano he kauwā kona naʻauao no nā hana pili kālai Aupuni, ua kōkua nui loa ʻia ʻo ia, no kona kākoʻo ikaika mau ʻana no ka pono o ke Aupuni Hawaiʻi a hiki loa mai i kēia lā. Ka Buke Moʻolelo o Hon. Robert William Wilikoki, ʻaoʻao 05
[kikino]He kanaka i ʻona maoli ʻia e kekahi e like me ke ʻano o ka poʻe i ʻona ʻia e nā Roma a me nā ʻAmelika o ka wā ma mua. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo
Laʻana palapala:
ʻAʻole loa e noho kauā kuapaʻa kekahi kanaka ma lalo o kekahi ma ko Hawaiʻi nei pae ʻāina; inā hoʻi e hiki mai kekahi kauā kuapaʻa i kēia pae ʻāina, ʻo kona kuapaʻa ʻole nō ia, a ʻo nā mea lawe mai i ke kauā kuapaʻa i loko o ke aupuni o ka Mōʻī, e nele nō ia i nā pono a pau o kēia aupuni; akā hoʻi, ʻaʻole nō e hōʻole ʻia ka noho kuapaʻa ʻana o kekahi, ke hoʻopaʻi ʻia ʻo ia no ka hewa e like me ke kānāwai.
ʻO ke keiki naʻauao, he aliʻi ia ma luna o ke keiki naʻaupō, he kauā kuapaʻa ke keiki naʻaupō na ke keiki naʻauao. Ke Aupuni Moʻī, Helu 114:11, ʻao.202
ʻO ka poʻe hewahewa kekahi i manaʻo ʻia he mea mana. Ua manaʻo ʻia lākou he poʻe like me ka poʻe kāula a me nā makāula ka ʻike i nā ʻuhane o kānaka. He wānana nō naʻe lākou e like me nā kāula... Ka Moʻolelo Hawaiʻi, 31:20
Ua kaulana ʻo Kānewahine, he kahuna wahine, he kāula a he kilo. Ke Kumu Aupuni, Helu 28:14, ʻao. 142
[kikino]He wahi e waiho ai kekahi mea ma ka ʻāina; he ʻano wahi e hoʻomaha ai.
Laʻana palapala:
A ʻo ka poʻe i loaʻa nā kaulana wai, ʻo ia hoʻi nā ana wai, ʻaʻohe o lākou wā e pilikia ai i ka wai. Huaʻōlelo Makalei
Kūmole:
kau + -lana
Moʻokalaleo kuʻuna.
kaula papa
[kikino]Ke kaula i paʻa ai ka papa kaha nalu i ka lima i paʻa maikaʻi ai ka papa iā ʻoe ma ka heʻe nalu ʻana. Nalu Nui
Laʻana palapala:
Ne (inā) pau kou nānā ‘ana i ka poʻi o ka nalu, ka huki ‘ana o ke kai holo a pau ka pule a me ka hoʻomālō ʻana iā ʻoe iho, haʻalele ʻoe me kou papa kaha nalu, kou kāmaʻa peku kai, a me kāu kaula papa. Nalu Nui, ʻaoʻao 11
"Ua holo ia," wahi a Kawelo i pane aku ai. "ʻO ia wili ʻia mai ka pahapaha lei o kuʻu ʻāina, ke kani nei ke one o Nohili. Hili hewa paha auaneʻi kaunoʻa, he lāʻau makua ʻole ia no kuʻu one hānau." Ka Moʻolelo Hiwahiwa o Kawelo, ʻaoʻao 141
“ʻAe, ʻo ke kaunoʻa ka lei o Lānaʻi nei a he lei ʻia e mākou ke holo pāʻū ma luna o ka lio ma nā paikau o Honolulu,” wahi a ka wahine no Palāwai, Lānaʻi.
Hihi kaunaʻoa, hihi i Mānā; aloha wale ia lāʻau kumu ʻole. ʻŌlelo Noʻeau, 986
[kikino]Ka māhele o luna o ka hale nāna e pale aku i ka ua a me ka lā. Ua like me ke kaupoku. Puke Wehewehe Hou
Hoʻohana:
Kepela ʻokoʻa: kaupoku.
Laʻana palapala:
Hoka wale ihola nō ke keiki, e nānā ana ma ʻō a ma ʻaneʻi, i luna o kaupaku, a ma nā kala hoʻi a me ka paia o ka hale. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana, ʻaoʻao 64
[kikino]He ʻano wahi, ʻo ka maʻamau he hahai ʻia e kekahi kāhulu e like me kaha kai, kaha one, kaha wai, me ka loaʻa ʻole o ke kaʻi ke ma mua ona; he ʻāina ākea a maloʻo.
Laʻana palapala:
I ke kamaʻāina loa ʻana iho o ka noho ʻana o Koʻamokumokuoheʻeia me kona kama ʻāina maikaʻi, a ʻoiai he ʻāina kaha nō hoʻi kēia, he ʻāina ʻai ʻole, he ʻuʻuku kahi ʻai, a ʻo ka iʻa ka nui, a ʻo ia ka mea i ʻōlelo ʻia ai, “ʻO ka hakina ʻai ka mea mālama, a ʻo ka hakina iʻa ka mea kiola ʻia.” Huaʻōlelo Makalei
A iaʻu nō e iho ana ma ke alahele i kahakai a e hele aku ana ma ia kahaone a hiki aku i ka puʻe one nāna e ʻau aku ana i ke kai, hele nō wau me ka hīmeni pū aʻe. Ka ʻAilana o nā Naiʻa Polū, 11:86
Ma Waikīkī, nui ka poʻe o nā lāhui like ʻole e ʻōlala ana ma kahaone.
[kikino]He iʻa lōʻihi me ke kino wīwī (Seriola dumerilii 🌐) e noho ana ma ke kai hohonu. He kahakaha melemele ko kona kualā a hiki i kona pewa. Kumu Kou
Laʻana palapala:
Aia ma Waialua, ma nā koʻa kāhala, ua hiki i ke kanaka hoʻokahi ke huki he 20 a he 30 a hiki aku i ke 40 kāhala, a komo ka waʻa, a pēlā nā iʻa ʻē aʻe. Ke Aupuni Moʻī, helu 83:5, ʻao.69
ʻO ka iʻa e loaʻa mai, he kāhala, he uku, he ʻōpakapaka, a he nui hou aku. Kumu Kou, ʻao.4
[kikino]He lāʻau ma kahi o ka ʻelua a ʻekolu paha kapuaʻi ka lōʻihi i paʻa pū i nā hulu manu a hoʻopaʻa ʻia e kahi poʻe lawelawe na ke aliʻi; he mea e hoʻohana ʻia no ke kāhili ʻana i ka lepo, nalo, a mea o ia ʻano. Lehua ʻĀhihi : Makakēhau…
ʻO ke kāhili kekahi mea e hanohano ai nā aliʻi. He mea ke kāhili e kuhikuhi ana i nā aliʻi. Ma kahi e hele ai nā aliʻi, e hele pū nō ka lawe kāhili; ma kahi e noho ai nā aliʻi, e noho pū nō ka paʻa kāhili; inā hiamoe ke aliʻi, e kāhili ʻia ko ke aliʻi hiamoe ʻana. Ua kapa ʻia ke kāhili he waiwai pili i nā aliʻi. Ka Moʻolelo Hawaiʻi, 22:6
ʻO ke kū aʻela nō ia o nā aliʻi a me ko lāua mau ʻaialo e paʻa ana i nā kāhili, a hele akula no kahi o ka hale e kū ana. Ka Moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, ʻaoʻao 185
ʻO ke ʻano o kēia, inā e pāʻū i kuʻu pāʻū, a kāhili i kuʻu kāhili ʻai kaua, hāʻule i lalo, lilo nā kānaka i lehu. He Moʻolelo Kaʻao no ʻAukelenuiaikū, 2:43
Pau kā mākou hana ʻana ma ʻaneʻi, kau hou nō i nā lio, a hele akula lā i lalo aku i Kānemalohemo. He kahua mānienie kēia i kahakai, a ua ʻōlelo ʻia e kekahi poʻe, he heiau kēia, a ʻo kekahi poʻe hoʻi he kahua hoʻomoana. He kahua hoʻomoana ka pololei ʻaʻole he heiau. Huakaʻi Mākaʻikaʻi a Kaupō, Maui, ʻao.19
Ua hoʻokahua lākou i ko lākou kahua hoʻomoana ma kahi i kapa ʻia ʻo Hāpuʻu, he wahi kēia ma kai iki aʻe o Hālawa, a ʻo kahi hoʻi a Naeʻole i hānai ai iā Kamehameha. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo, 60:265
ʻO ka hua a ka moa, ahu i lalo,
ʻO kahua-a-hale lā, ahu i lalo,
ʻO kahua-a-hale o Milu lā, ahu i lalo, i lalo, i lalo lilo loa. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana, ʻaoʻao 62
[kikino]He kanaka nāna e lawe a mālama i ke keiki, kohu mea lā ʻo ia kāna keiki ponoʻi iho nō. Puke Wehewehe Hou
Hoʻohana:
kino-ʻō
Laʻana palapala:
I koʻu wā liʻiliʻi, ua hōʻea mai ke alanui aupuni ma mua pono o ka hale o koʻu Kūkū Kahaʻikauila, koʻu kupuna wahine kahu hānai. He Moʻolelo no Kapaʻahu, ʻaoʻao 3
Noho nō ʻo Makaʻiole i ka hale i ke kula ʻilima me kona mau kahu hānai, a hōʻike akula ʻo ia i ka makuahine, “Eia aʻe, ke lawe ʻia mai nei ka iʻa e ke kūkini a ka makua kāne, he aku ka iʻa.” Ke Kaʻao no Kamiki, 4:5, ʻaoʻao 9