[kikino]He kahuna nāna e aʻoaʻo i ke ʻano o ke kūkulu ʻana i kekahi hale a mea ʻē aʻe paha a kahi hoʻi e kūkulu ʻia ai. ʻAlekoko
Laʻana palapala:
I ke kakahiaka ʻana aʻe ua hoʻouna akula ke aliʻi i ka ʻelele e kiʻi aku i nā kāhuna, nā kilo, nā kuhikuhi puʻuone a me nā hoʻokele waʻa, a i ko lākou hiki ʻana mai, ua haʻi akula ke aliʻi i kāna moe ʻuhane. Moʻolelo Hawaiʻi o Pakaʻa a me Ku-a-Pakaʻa, ʻao.39
Ma laila nō i loaʻa ai ka pōhaku i nā kāhuna kuhikuhi puʻuone, a kāpili ʻia aʻela ma ka pā. ʻAlekoko, ʻao.22
[kikino]He kanaka nui o kona ʻike no ka lāʻau e ola ai ka maʻi o ke kanaka.
Laʻana palapala:
Hoʻokaʻawale akula ʻo Kamehameha i nā kumu aʻo lonopūhā, ka poʻe mamo a Milikoʻo, a Pūheke, a Pālaha; ka poʻe i aʻo ma ka ʻaoʻao kahuna lapaʻau a Kamakanuiʻāhaʻilono a me Lono. Ke Kumu Aupuni, 31:34, ʻao.155-56
Inā e maʻi kekahi kanaka, e hele nō kekahi i ke kahuna lapaʻau, a me ka lawe pū aku i ka ʻālana na Maʻiola, ke akua lapaʻau. Ka Moʻolelo Hawaiʻi, 30:1
Ma mua o ka ʻai ʻana o ka lāʻau, hana hoʻoponopono, ʻo ia hoʻi, mihi a me ka pule hoʻomaikaʻi. Inā he maʻi pilikia loa, hele ʻia e ʻike i ke kahuna lapaʻau. He Moʻolelo no Kapaʻahu, ʻao.63
[kikino]He kanaka nui o kona ʻike no ka lāʻau e ola ai ka maʻi o ke kanaka.
Laʻana palapala:
Ma koʻu ʻike, he manaʻo Hawaiʻi nō ke ola ʻana o nā mea a pau, nā pōhaku a ka mea mālama kūʻula, nā kumulāʻau a ke kahuna lāʻau lapaʻau, nā mea hoʻokani a ka mea hula a nui hou aku nō. Ka Moʻolelo Hiwahiwa o Kawelo, 346
[kikino]He limahana keʻena nona ke kuleana ʻo ka mālama i nā ʻano palapala like ʻole a pau o ia wahi, ʻo ka hoʻouna leka, ʻo ke kākau moʻolelo, ʻo ka hoʻopaʻa hālāwai, a pēlā aku; he luna papa alakaʻi o kekahi ʻaha hui nona ia mau kuleana.
I ka noho ʻana o ka ʻAhaʻōlelo, ua ʻike ʻia ihola ua lanakila ka ʻAoʻao Lāhui, ma ke koho ʻana i ka Peresidena, ke Kākau ʻōlelo, a me ka Mākaʻi o ka Hale, a hāʻule ihola hoʻi ka ʻAoʻao Hoʻomaʻemaʻe. Ka Buke Moʻolelo o Hon. Robert William Wilikoki, 9:85
I unuhi ʻia e G. P. Judd, ke kākau ʻōlelo me ka unuhi ʻōlelo o ke aupuni. Ke Aupuni Moʻī, 24:22, ʻao.153
kake
[kikino]He mele no a na nā aliʻi me nā kāpana a ʻōlelo komo wale; he mele me nā kāpana a ʻōlelo komo wale e hoʻonanea a hoʻohauʻoli ai. He hula ʻia ke mele kake.
Laʻana palapala:
Hoʻomaka maila kekahi wahi kanaka i ka hana ʻana i kekahi mele kake a ua paʻanaʻau nō naʻe ua mele ala iā mākou a hana like aʻela mākou me ka leʻaleʻa nui loa. Ka Nu Hou Hawaii, 2 Dekemapa 1873
He mele kake ʻo “Puakaʻilima” (oli ʻia e Nāmakahelu Makaʻena).
kālā heleleʻi
[kikino]He kenikeni, he kālā liʻiliʻi o ka waiwai.
Laʻana palapala:
He nui nā kālā a nā Manuā e heleleʻi mai nei ma nā wahi a lākou e ʻauana hele nei, a ma kekahi kakahiaka nui o kekahi lā o ka pule aku nei i hala, e noke ana kekahi pūʻulu kamaliʻi i ka huli no nā kālā heleleʻi a ua poʻe Manuā lā ma kahi a lākou i hiamoe ai ma uka iho o ka makeke kūʻai iʻa kahiko iho nei. Ka Nupepa Kuokoa, 20 Kepakemapa 1907
He kālā heleleʻi.
kālā kūʻike
[kikino]He kāpā pepa a i ʻole he kenikeni kona ʻano.
Laʻana palapala:
He mea maʻa mau i ka poʻe o ia au ka uku ʻana me ke kālā kūʻike. ʻAʻohe kāleka kāki e uku ai i ka pila e like me ka mea maʻa mau i nā ʻōpio o kēia wā. Kauakūkalahale, 2016-05-07
He kālā kūʻike.
kālana
[kikino]He ʻano ʻie ia e hoʻohana ʻia no ka hoʻokuʻu ʻana i ka wai me ka mālama ʻana i ka "ʻiʻo"; he kānana. Paʻakai
Aia nō nā kahu o Kaumualiʻi ke mama maila i ka ʻawa, a ke hoka maila hoʻi i ka ʻawa, a kānana aʻela me ka maʻemaʻe, a ninini ihola i loko o nā ʻapu ʻawa ʻelua… He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo, 150:239
Ma mua o ka hoʻomaka ʻana i ka hana paʻakai, pono e loaʻa ka pākeke a me ke kālana. Inā loaʻa iā ʻoe ke kālana, pono e loaʻa kekahi pela e like me kēia i hiki ke loaʻa ka paʻakai. Paʻakai, ʻao.3
[kikino]He pono waʻa no ka ukuhi ʻana i ke kai i komo ma ke kaʻele o ka waʻa.
Laʻana palapala:
Lohe akula lāua nei i ka halulu o kekahi mea i hoʻokuʻu ʻia iho ma kahi pili kokoke mai i ka hākala o ka hale, a nakeke ana ke kā liu a me ka hoe o ka waʻa. Ka Moʻolelo Hiwahiwa o Kawelo, ʻaoʻao 74
E hōʻiliʻili ana ʻo Hapakuʻe i mau ʻākala nui a me nā pokipoki i meaʻai na kāna kama aloha. E Ola Ka ʻAlalā, 5:17
I ka hiki ʻana aku i ka ilina e piha mai ana a e olowalu ana nā leo kūmākena o ka lehulehu me kahi mau ʻohana ponoʻī ona mai Puna mai e hea mai ana i kekahi mau mele inoa i haku ʻia nona i kona mau lā kama iki e hiʻialo ʻia ana e kona mau mākua. Ka Puke Moʻolelo o Hon. Iosepa K. Nāwahī, ʻao.188
Ua hānai ʻia ihola ua keiki nei me ke ʻano punahele loa. A ua kiaʻi ʻia hoʻi kāna mau mea e ʻai ai, ʻoiai, ua makeʻe nui loa ʻia ke ola o ke kama kahi punahele e kēia mau mākua makeʻe keiki. He Moʻolelo Kaʻao no Punia, 2:14 ʻaoʻao 6
[kikino]Ka lālā mua loa o ke kumu lāʻau mai lalo aʻe o ka honua, a i ʻole hoʻi, ka lālā lōʻihi loa o ke kumu lāʻau. Ma ka manaʻo hoʻohālike, he kanaka kiʻekiʻe o ke kūlana a i ʻole ikaika loa ma kekahi ʻano e mahalo ai, no ka mea, ʻo kona ʻike, a i ʻole, ʻo kona kūlana, ua laha loa e like me ke kīkoʻo nui loa ʻana o ka lālā kamahele. Ka Puke Moʻolelo o Hon. Iosepa K. Nāwahī
Laʻana palapala:
E Homelani, paumākō wale kou ʻike ʻana iho i ke kino wailua o ke kanaka āu i hilinaʻi nui ai i hoʻihoʻi ʻia akula e ke aliʻi wahine ʻaukai Hawaiʻi me ka luʻuluʻu, ua hina akula ka lālā kamahele o ka lāhui e hiamoe me Niolopua. Ka Puke Moʻolelo o Hon. Iosepa K. Nāwahī, ʻao.304
[kikino]He ʻano kāmaʻa ākea pālahalaha kohu pepewa i kōkua ma ka ʻau ʻana i loko o ke kai. Nalu Nui
Laʻana palapala:
Kiʻi ʻo ia i kona kāmaʻa peku kai a me kona papa kaha nalu a kau ma ka haka papa kaha nalu i paʻa ma ka ʻaoʻao ʻākau o kona paikikala. Ke Ana Kamahaʻo o Alāla, ʻaoʻao 6
Ua nalowale loa ka papa kaha nalu. Nalowale pū ko Kekai lole ʻauʻau, kona uaki luʻukai mai kona lima, a me kona kāmaʻa peku kai. Ke Ana Kamahaʻo o Alāla, ʻaoʻao 14
[kikino]He mele hoʻomaikaʻi i ke akua, ke kanaka, a me nā wahi pana; he mele pule hoʻomaikaʻi a noi i ke akua; he mele a ʻōlelo paha e hoʻomaikaʻi i ka mea make; he oli ʻana. Ua nui nā kānaenae i paʻi ʻia ma nā nūpepa ʻōlelo Hawaiʻi o nā kenekulia 19 me ka 20.
Laʻana palapala:
E nā akua o kuʻu aliʻi, kuʻu milimili, kuʻu ʻihi kapu, ka mea nāna e kālua kēia mau iwi. Eia ka puaʻa, ka moa lawa, ka ʻawa, he makana, he mōhai, he kānaenae i ke aliʻi na kā ʻoukou kauā nei. Ka Nupepa Kuokoa, 20 Dekemapa 1862
E hana ana ke keiki i kēia kānāwai i mea e make ai ke aliʻi a e kū ai hoʻi kāna mākaia i ke aloha i kona makuakāne. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana, ʻaoʻao 104
He pono e hoʻokō ʻia nā kānāwai kūloko o ka ʻāina i noho koa ʻia; ʻaʻole hoʻi e haku i kekahi kānāwai hou. Kauakūkalahale, -2009-10-03
[kikino]He mele kūmākena no ka mea make i haku ʻia e ka ʻohana a hoa paha. Ua nui nā kanikau i paʻi ʻia ma nā nūpepa ʻōlelo Hawaiʻi o nā kenekulia 19 me ka 20 e hōʻike ākea aku ai ka haku mele i ke aloha no ka mea i make.
Ma ka hola 12:00 ua hele aku nā aliʻi i ka pāʻina ma ka home o Mr. A. Hoffnung, ke Kanikela Hawaiʻi. He Moʻolelo Pōkole, ʻao.116
Ma ka hola 8:00 o kēlā lā poina ʻole, ua hālāwai ihola ka ʻAha Kuhina o ke Aupuni, nā Kuhina Noho o nā ʻĀina ʻĒ, nā Kanikela, a me ke Kāpena o ka moku kaua Adamu… Ka Buke Moʻolelo o Hon. Robert William Wilikoki, 5:32
[kikino]He lole o ka wā kahiko ma Hawaiʻi nei i hana ʻia ma ke kuku nui ʻia ʻana o kekahi ʻāpana ʻili o kekahi mau ʻano kumu lāʻau a pālaha a palupalu. Puke Wehewehe Hou
Ua hoʻomākaukau koke ihola ʻo Kamehameha i kekahi mau pōhaku ʻelua, ʻo ia hoʻi he pōhaku keʻokeʻo, a he pōhaku ʻeleʻele hoʻi, a wahī aʻela i loko o ke kapa paʻūpaʻū, a hoʻouna akula i kēlā wahī pōhaku i mua o ke Aliʻi ʻAi Kalana Keawemauhili. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo, 52:228
Wahī aʻela ka wahine me Makakēhau i ke kapa paʻūpaʻū a paʻa ke kino wailua o Puʻupehe. Lehua ʻĀhihi : Makakēhau…
A hele hou aku nō māua a ka pahu kapu me ka lepa kapu. E waiho ʻiʻo ana nō nā iʻa a ke keiki, he kapuhili a he ʻōʻililepa. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana, ʻaoʻao 48
A laila, wehe hou aʻela ʻo ia i ka ipu āna, nānā ihola a ʻike ihola he wahi iʻa ʻuʻuku he kapuhili ka inoa. Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana, ʻaoʻao 30
Eia nā iʻa kino pālahalaha aʻe… he humuhumu, kihikihi, kīkākapu, kapuhili, ʻōʻili lapa… Ka Moʻolelo Hawaiʻi, 15:11