Inā e hele ʻo ia ma ke ao, hele kekahi kanaka ma mua me ka lepa, me ke kāhea mai, "Kapu moe!" E moe nō nā kānaka a pau ma lalo. Ka Moʻolelo Hawaiʻi, 18:32
Ua nui nā aliʻi wahine kapu moe i pepehi ʻia a i hana hoʻomāʻewaʻewa ʻia hoʻi. Ke Kumu Aupuni, 22:7, ʻao.93
A iaʻu i hiki mai nei i ke kāwā ʻāina mua, nānā au ma ʻō a ma ʻaneʻi o ia wahi, ʻaʻohe oʻu ʻike iā ʻoe. Hōʻea au i ka lua o ke kāwā, oia ana like nō. Pēlā mai nō i ke kolu. A koʻu hōʻea ʻana i ke kāwā ʻehā, ʻike mai nei au iā ʻoe i lalo nei. Ka Moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, ʻao.397
ʻOiai ua kāwā loa kā mākou wahi o ka hoe ʻana mai nei i ko mākou waʻa i kēia hoʻi ʻana maila, a ua mamao loa ka waʻa o kēlā poʻe i hope, me he aha lā ia lohe ʻana aʻe a mākou i ke pāhihi o ke kai, ʻo ia nō ʻoe ʻo ka lele ʻana a ka iʻa i luna o ka ʻale. Ka Moʻolelo Hiwahiwa o Kawelo, ʻaoʻao 123
Me he ānuenue lā ka hau o Kahaukomo, ka pipiʻo i ka ua ʻUlalena, ka nōeo ua i ka ua Kiʻowao i nā pali, ka holu piʻo i ke kāwelu o Lanihuli, ke kukū o ka lau o ka ʻāhihi o Malailua i ka welelau o ka makani o ka holo Kumu ʻUlu, Helu 16:5, ʻao.64
E hana ʻoe i hoʻokahi kaʻau moena makaliʻi, hoʻokahi kaʻau moena pūʻao, a i hoʻokahi kaʻau paʻūpaʻū, a inā e paʻa ʻole iā ʻoe i ke anahulu hoʻokahi pepehi hou ʻia ʻoe e aʻu a ʻeha loa!” Kumu Kou, ʻao.18
Ma kēia noho ʻana, he nui loa nā kānaka o ka hale hoʻokahi, ʻehā kaʻau ka nui (ua like me 160 i ka hale hoʻokahi), pēlā a pau nā kaʻau hale ʻehā. Ka Moʻolelo no ʻUmi, 3:10
Ma mua o ka hoʻi ʻana, ua hāʻawi mua ʻia mai ka haʻawina lawaiʻa o lākou nei, a i ka hui pū ʻana o Pākaʻa i kona māhele a me kāna iʻa hopuhopu, ua hiki aku ka huina o kāna iʻa i ka ʻelua kaʻau. Moʻolelo Hawaiʻi o Pakaʻa a me Ku-a-Pakaʻa, ʻao.12
Ua hana mua wau i ka māhele o lalo o ka pāʻū me ka hoʻokuʻi aku i kekahi wēlau me kekahi wēlau, a pau ke anapuni o ia kāʻei i nā ʻili ʻekolu. Ka ʻAilana o nā Naiʻa Polū, 21:161
[kikino]He hopena o ka hoʻonohonoho ʻia ʻana o kekahi mau mea ma kekahi ʻano ponoʻī, kekahi ma hope o kekahi.
Laʻana palapala:
No ia kumu i mālama ʻia ai ke kaʻina me ka hoʻonohonoho ʻia o ka paukū. Ke Aupuni Moʻī, ʻao.xx
ʻO ke kaʻina o nā huapalapala ma ka pīʻāpā Hawaiʻi, he ʻokoʻa ia i ke kaʻina ma ka pīʻāpā Beretania. He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo
Ua pono nō nā makaʻāinana e hahai aku i kekahi
mau kaʻina hana ma mua o ka hoʻokuleana aku i kō
lākou ʻāina ponoʻī. ʻO ka mea mua, pono nō e ana ʻia
kekahi ʻāpana ʻāina i makemake ʻia… ʻO Kamehameha III: Kauikeaouli, ʻao.94
He mele hula kepakepa ʻo “Aia i Molokaʻi Kuʻu ʻIwa” (oli ʻia e Kaʻupena Wong).
He mele oli kepakepa ʻo “Nā Mele o nā Mokupuni” (oli ʻia e Keliʻi Ruth).
He mele oli kepakepa ʻo “O Hānau ka Mauna a Kea” (oli ʻia e Keliʻi Ruth).
kiu
[kikino]He kanaka i hoʻouna ʻia i ka hākilo malū ʻana i ka hana a haʻi i mea e ʻike ai i kāna mau hana.
Laʻana palapala:
Ma kā mākou hālāwai aloha ʻāina mua, ua komo nō ma ia pōʻai kekahi kipi a kiu hoʻi no nā Kuhina, a he mea hoʻi ia nā mākou i ʻike ʻole ai i kēlā wā. Ka Buke Moʻolelo o Hon. Robert William Wilikoki, 10:93
I maila ke aliʻi: “E lawe ʻoe i kekahi waʻa iʻa nou.” Lālau ihola kēia ʻelua iʻa, he ʻōʻili lepa he kīkākapu, ʻalua iʻa. ʻŌlelo maila ke aliʻi: "ʻO kāu iʻa ihola nō ia?” “ʻAe, ʻo kaʻu mau iʻa ihola nō ia, he iʻa hikiwawe o ka moʻa.” Kaipalaoa, (For.IV) ʻao 577
Nānā ihola ʻo Nānā ma ka ʻaoʻao noa o ka pahu lāʻau a ʻike ihola i ka iʻa he kīkākapu e waiho ana i loko o ka lua. A laila, ʻī aʻela ʻo Nānā, "Eia ʻiʻo ka pahu kapu a ke keiki lā, he kīkākapu. Ola nō kēlā, no ka mea, he pahu kapu ʻiʻo nō kā ia ala." Moʻolelo Hawaiʻi o Kalapana, ʻaoʻao 47
[kikino]He lau, nāhelehele, ʻōpala, a mea popopo ʻē aʻe paha i lilo i lepo a i kanu ʻia a lū ʻia paha ma ka honua no ka hoʻomomona ʻana i ka lepo. Mākālei Kona
A hāʻawi ʻia ka niho palaoa ma ka lima o ke kaikamahine a Kulukulua, he mea ʻē kona ʻoliʻoli i ka ʻike ʻana i ka mea hou, ua hana ʻia ka niho o ke koholā i lei aliʻi niho palaoa, a ua lelele ʻo ia me ke kani o ka ʻakaʻaka i ka pōmaikaʻi… Ka Moʻolelo no ʻUmi, ʻaoʻao 9:37
ʻO nā moku ʻō koholā naʻe nā moku i pōmaikaʻi loa ai ʻo Hawaiʻi nei, no laila, he pono iā kākou ke hana ʻoluʻolu aku a e ʻimi i pōmaikaʻi no lākou. Ke Aupuni Moʻī, Helu 125:5, ʻao 273
Ua kālai ʻia nā kiʻi ma nā paia pōhaku o loko. He pelikana ʻoe e lana ana i ke kai a e lele ana hoʻi i ka lewa, he naiʻa ʻoe, he koholā ʻoe, he sila ʻelepani ʻoe, a me nā nēnē ʻaukai, nā kolaka, nā ʻīlio a me nā ʻalopeka nō hoʻi. Ka ʻAilana o nā Naiʻa Polū, 14:106
Ke kani ʻana o ke koholā ma ka moana.
He koholā e lele ana.
He koholā me kāna koholā keiki.
komo
[kikino]He mele a ka haumāna e oli ai e komo ai ʻo ia i ka hālau.
[kikino]He mele pili i ka moʻokūʻauhau a me nā moʻolelo o nā aliʻi a akua paha.
Laʻana palapala:
ʻO ke mele koʻihonua nō hoʻi, ua pili nō i nā kūpuna aliʻi a me nā moʻokūʻauhau aliʻi, e hōʻike ana i kona aliʻi kiʻekiʻe a me kona mau kūpuna. Ka Nupepa Kuokoa, 21 Dekemapa 1867
Ma ka wā pono ma kēia mua aku, e hoʻopuka aku ana kēia ʻahahui ma o kona papa huli kūʻauhau me moʻolelo Hawaiʻi, i nā mele koʻihonua a haʻi kūpuna o nā aliʻi ahi kapu ʻenaʻena o ke au kahiko o Hawaiʻi nei… Ka Moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, ʻao.79
ʻO ia nō ka hōʻikeʻike ʻana aku i mua o ka poʻe heluhelu i kekahi mau mele koʻihonua a i hōʻike wānana ʻia hoʻi e ka mea nona kēia moʻolelo… He Moʻolelo Kaʻao no Kekūhaupiʻo, 102:62